Angelika Kindermann is kinderarts maag-lever-darmziekten en leefstijlarts/-coach.
Wat versta je onder leefstijl?
Leefstijl is een combinatie van factoren, omstandigheden, gewoontes, keuzes en gedrag die invloed hebben op je gezondheid en welzijn. Niet alleen lichamelijke, maar ook sociale, mentale en emotionele factoren. Het gaat bijvoorbeeld over wat je eet en drinkt, hoeveel je beweegt en of je genoeg en goed slaapt. Maar ook hoeveel stress je hebt en hoe je daarmee omgaat, of je voldoende ontspanning hebt, of je wel of niet rookt, vapet, alcohol drinkt of andere middelen gebruikt, hoe je contact is met vrienden, familie en de mensen om je heen en of je voldoende steun krijgt. En ook je financiële situatie of woonomstandigheden spelen mee. Dit alles bepaalt mede hoe je je voelt, hoe gezond je bent en hoe hoog het risico is om ziek te worden of juist fit te blijven.
Waarom wilde je naast kinderarts ook leefstijlcoach worden?
Ik wilde meer aan preventie doen. Als academisch ziekenhuis worden wij pas ingeschakeld als er al heel veel aan de hand is. In de loop der tijd heb ik een bredere blik op ziekte gekregen. Je kunt zoveel meer doen dan medicatie of therapieën geven, leefstijl heeft zo’n duidelijke invloed op ziektes.
De WHO schat dat 60-80% van alle chronische aandoeningen een relatie hebben met leefstijl en het RIVM stelt dat in Nederland ongeveer 70% van de ziektelast door ongezonde leefstijl en omgevingsfactoren wordt veroorzaakt.
Denk maar aan bepaalde longziekten, hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Voor de laatste is dit zelfs 90%.Dat is heel veel.
Begint dat al op de kinderleeftijd?
Veel ziektes en aandoeningen komen nu ook op kinderleeftijd voor. Diabetes type 2 was vroeger heel zeldzaam op kinderleeftijd en neemt nu flink toe, net als obesitas, leververvetting, leverziektes, longziektes, hart- en vaatziektes (bij oudere kinderen), hoge bloeddruk, tandproblemen en oogproblemen door het vele schermkijken. Dat is echt best wel veel. Orthopeden waarschuwen dat steeds meer kinderen houdingsklachten hebben, scheefgroeiende wervelkolommen en pijn. Doordat hun nek naar beneden hangt, als ze op hun mobiel of scherm kijken en omdat ze te weinig bewegen. En dan hebben we het nog niet eens over mentale klachten die ook toenemen.
Wat is het leefstijlroer?
Het leefstijlroer is een model dat zorgverleners helpt bij gesprekken over leefstijlveranderingen. Het bevat zes pijlers: voeding, beweging, slaap, ontspanning, verbinding en middelengebruik.
Waar deel je schermgebruik in?
Ik denk zowel bij beweging als ontspanning, maar ook bij slaap, want schermgebruik is vaak een reden waarom kinderen minder bewegen en niet genoeg en slechter slapen. Er is veel overlapping en dat komt allemaal samen in het leefstijlroer. We zijn bezig met het ontwikkelen van leefstijlroeren voor alle leeftijden. Van 0-6 jaar, van 6-12 jaar en van 12-18 jaar. Dat is zorgverleners die met kinderen werken, heel waardevol om mee te nemen.
Welke leefstijlgewoonten hebben volgens jou de grootste impact op jongeren?
Naast voeding ook schermgebruik, vanwege de bredere impact op bewegen, houding, slaap. Op iets oudere leeftijd ook middelen. Vapen neemt toe en het alcoholgebruik onder de adolescenten is nog steeds hoog, ondanks dat onder achttien jaar niet gedronken mag worden. De mentale gezondheid, de zingeving is ook belangrijk. Alle pijlers zijn eigenlijk dus van groot belang.
Schermgebruik geeft toch ook een stukje sociale verbinding?
Je moet het inderdaad niet alleen maar negatief zien. Juist voor kinderen met een chronische ziekte, kan het scherm verbinding geven. Als je b.v. te ziek bent om met je vrienden op stap te gaan, kun je wel vanuit thuis met hen gamen. Je hebt dan toch contact, via het scherm. Het kan dus ook winst geven.
Welke problemen kom je als MLD-arts tegen die leefstijl gerelateerd zijn?
Allereerst buikpijn, dat heeft heel veel oorzaken, maar is zeker ook leefstijl gerelateerd. Ook darmziektes en leverziektes. Elke chronische ziekte heeft naar mijn idee baat bij een gezonde leefstijl.
Betekent dat dat je eerst de leefstijl wil aanpassen, voordat je over gaat tot medicatie?
Soms wel en soms in combinatie van beiden. Als het kan probeer ik eerst met leefstijl bepaalde dingen te veranderen. Bij IBD bijvoorbeeld weten wij dat een specifieke voedingstherapie hetzelfde effect op de genezing van de darm heeft als corticosteroïden. Als een kind een niet heel ernstige vorm van IBD heeft, zou ik altijd beginnen met voedingstherapie. En ook als onderhoudsmedicatie nodig is, dat is meestal zo, dan kun je met leefstijl een betere kwaliteit van leven krijgen. Het kan zorgen voor minder complicaties op latere leeftijd en soms is er minder medicatie nodig. We weten dat een goede slaaproutine, minder stress en goede voeding een heel positief effect heeft op IBD.
Zo’n leefstijlverandering, begeleid je dat zelf?
De eerste stap zet ik zelf, dan kijk ik of de patiënt gemotiveerd is. Dat is het belangrijkste. Als dat niet het geval is wordt het lastiger. Als het om voeding gaat stuur ik vaak door naar een diëtist en soms naar een leefstijlcoach. Als ik met beweging aan de slag ga, verwijs ik door naar een fysiotherapeut. Mijn grote wens is dat wij een kinderleefstijlloket opzetten. Dat hebben we nu nog niet.
Heeft een gezonde leefstijl nog andere voordelen dan alleen een betere gezondheid?
Bij kinderen die redelijk gezond zijn, maar slechte leefstijlgewoontes hebben, heeft leefstijlverandering een enorm positieve invloed. Je legt op kinderleeftijd de basis voor je hele leven. Gewoontes die je leert op kinderleeftijd, die raak je als volwassene niet zomaar kwijt. Op de kinderleeftijd valt er veel winst te behalen. Je ontwikkelt minder chronische ziekten en behalve minder kosten geeft dat ook een grote verbetering in de kwaliteit van leven. Ook bij kinderen met een chronische ziekte, is winst te behalen, doordat ze minder medicatie nodig hebben. Bij diabetes type 2 is zoveel winst te behalen dat veel patiënten van de medicatie af kunnen.
Wat is de invloed van geldproblemen op gezondheid?
Die hebben een grote invloed. Om bij voeding te beginnen, gezonde producten als fruit, groente, vis en noten, zijn redelijk duur. In goedkope voeding zitten vaak veel calorieën en weinig voedingsstoffen. Daarnaast weten we dat armoede stress veroorzaakt. Bij stress kies je vaak voor vetrijke en suikerrijke voeding, omdat dat een goed gevoel geeft. Je slaapt ook slechter door stress, waardoor je ook weer voor ongezonder voedsel kiest, en stress zorgt ook voor meer alcohol- en sigarettengebruik, ook onder oudere kinderen. Dan bewegen. Sportclubs, dansles of zwemles zijn meestal duur en we zien daarnaast, dat kinderen uit arme gezinnen vaak minder buiten spelen. Een ander probleem is minder toegang tot zorg, er is geen geld voor preventie of tandartszorg. De kinderen gaan veel minder vaak naar de tandarts, terwijl ze door het ongezonde eten vaak meer tandbederf ontwikkelen. Kinderen die in armoede opgroeien voelen zich vaker buitengesloten. Omdat ze niet mee kunnen doen aan bepaalde activiteiten of omdat ze bepaalde kleding niet kunnen kopen. Dat zorgt vaak ook voor schaamte en nog meer sociale isolatie. Sommige kinderen gaan met honger naar school waardoor ze minder goed kunnen opletten. Dus financiële problemen hebben zeker invloed op heel veel terreinen.
Zijn geldproblemen iets waar je naar vraagt?
Als ik een patiënt eenmalig zie vraag ik er eigenlijk niet naar, juist omdat er vaak sprake is van schaamte. Als ik iemand vaker zie, dan probeer ik het wel aan te kaarten. Dan vraag ik of ze last van stress hebben, ook financiële stress. Ik leg dan uit dat stress de ziekte kan verergeren. Als het gezin ervoor gaat, verwijs ik ze door naar maatschappelijk werk. Ik geef ook tips wat ze zelf kunnen doen, bijvoorbeeld dat seizoensgroenten goedkoper zijn, dat er in peulvruchten heel veel vitamines en vezels zitten en dat water gezonder is dan frisdrank. Soms wordt er echt gedacht dat frisdrank beter is dan water.
Heb je nog meer praktische tips?
Ik geef ook bewegingstips. Beweging is belangrijk bij bepaalde ziektes. Als ze dan zeggen dat het te duur is, dan zeg ik dat je niet bij een sportclub hoeft om te bewegen. Bijvoorbeeld door de trap te nemen en niet altijd de lift en dat buitenspelen, zoals touwtjespringen, supervermoeiend kan zijn. Wandelen is ook een mooie en heel gezonde vorm van bewegen en er zijn online ook best veel gratis beweegprogramma’s. Zoals op YouTube.
Maar ook vaste bedtijden en het scherm op tijd wegnemen, helpen. Naast alle zinvolle programma’s die georganiseerd worden vanuit gemeenten, jeugdorganisaties en sportorganisaties, zijn het ook de kleine dingen die je thuis kunt doen waar ook echt winst te halen is.
Hoe kunnen we een gezonde leefstijl voor alle kinderen bereikbaar maken?
De cijfers worden steeds alarmerender. Er moet meer gebeuren en dat kan ook. In landen die een suikertaks hebben ingevoerd of de btw op groenten hebben afgeschaft, zorgt dat voor gezondere voedselinkopen. Maar de rol van ouders is ook belangrijk, ze moeten er wel in meegaan. Als er te veel stress is of als ze andere ideeën hebben, dan wordt het heel erg moeilijk. Hier ligt een rol voor de consultatiebureaus, jeugdartsen en basisscholen. Ik zou het fantastisch vinden als we op de basisschool het vak ‘gezonde leefstijl’ invoeren.
Hoe gemotiveerd zijn jongeren om iets aan hun leefstijl te veranderen?
Dat is wisselend. Sommige pubers willen hun leefstijl wel aanpassen, waardoor ze minder medicatie hoeven te gebruiken, anderen willen vooral mee kunnen doen met hun leeftijdsgenootjes en daar hoort McDonald’s, friet en fast food bij. Maar de puber die niet iets aan voeding wil doen, wil misschien wel meer bewegen. Zo vind je altijd wel iets waarmee je een patiënt kunt motiveren.
Hoe zie je de toekomst van leefstijl binnen de kindergeneeskunde?
Er is steeds meer aandacht voor leefstijl, ook bij studenten geneeskunde. Er is zelfs een tak opgezet die naar leefstijl kijkt. Dat is een leuke ontwikkeling, ik vind dat leefstijl geneeskunde echt meer onderdeel van de opleiding en het huidige zorgsysteem moet worden.
Wat zou je kinderen mee willen geven over gezondheid en leefstijl?
Een gezonde leefstijl helpt echt. Je hoeft niet meteen alles aan te pakken, begin met iets kleins, dan komt de rest vanzelf. Elk kind in Nederland zou gezond en gelukkig moeten kunnen opgroeien, dat gun ik ze allemaal.