Koen Joosten is kinderarts en intensivist in het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis. Daarnaast is hij hoogleraar voeding en metabolisme van het zieke kind.
Wat houdt jouw functie in?
Ik werk op de intensive care voor kinderen. Mijn onderzoek richt zich enerzijds op het verbeteren van de voedingstoestand en voedingstherapie bij zieke kinderen, en anderzijds op preventie: hoe kunnen we gezonde voeding inzetten om te voorkomen dat kinderen ziek worden? Daarnaast onderzoek ik de relatie tussen armoede en gezondheid. Een belangrijk aspect daarin is het vroegtijdig signaleren van armoede. We zijn momenteel bezig met een pilotproject op dit gebied.
Wat houdt die pilot in?
Ouders die bij ons op de polikliniek komen, ontvangen vooraf een zorgvragenlijst. Aan die vragenlijst hebben we een module toegevoegd over geldzorgen. Zo kan de kinderarts al vroeg een beeld krijgen van de financiële situatie binnen het gezin.
Wat is de meerwaarde van deze signaleringstool?
Ik vind dat kinderartsen meer oog moeten hebben voor het totaalplaatje. Als je bij een kind met buikpijn, hoofdpijn, obesitas of astma de sociale context niet meeneemt, mis je vaak cruciale informatie. De vragenlijst bestaat uit slechts zes vragen, maar levert nu al waardevolle inzichten op.
Hoe is deze pilot ontvangen?
We hebben het hele kinderziekenhuis vooraf geïnformeerd en vervolgens de kinderartsen en specialistische subgroepen meegenomen in het plan. Niet iedereen was meteen enthousiast. Sommige artsen gaven aan dat dit onderwerp buiten hun expertise ligt. Uit de pilot bleek echter dat veel artsen zich niet realiseerden dat geldzorgen gezinnen kunnen belemmeren in zaken als gezond eten of het lidmaatschap van een sportclub.
Wordt een gezin dat het financieel moeilijk heeft ook geholpen?
In samenwerking met de gemeente Rotterdam is er in ons ziekenhuis een armoedeloket opgezet. Ouders en zorgverleners kunnen daar terecht met vragen. Het loket bestaat nu een half jaar en draait goed. De pilot is inmiddels verlengd met nog eens zes maanden.
Zijn er klachten die op armoede kunnen wijzen?
Veel klachten zijn indirect terug te voeren op armoede. Armoede veroorzaakt stress, wat kan leiden tot opvoedingsproblemen, een ongezonde leefstijl en fysieke klachten zoals hoofdpijn of buikpijn. Kinderen met astma wonen bijvoorbeeld vaker in slecht geventileerde huizen. Ook therapietrouw lijdt eronder: mensen komen niet opdagen op afspraken, halen geen medicatie op of kunnen een gezonde leefstijl niet volhouden.
Waarom is die signalering van armoede zo lastig?
Het onderwerp krijgt weinig aandacht in de opleiding. Veel kinderartsen richten zich op de medische kant en laten sociale factoren buiten beschouwing. Daar komt nog bij dat het stellen van vragen over geldzorgen als ongemakkelijk kan worden ervaren. Ouders reageren soms verrast: “Wat heeft dat hiermee te maken?” Maar als je het standaard onderdeel maakt van een bredere vragenlijst, dan hoort het er gewoon bij. Het is aan ouders of ze het willen invullen. Belangrijk is dat ze de ruimte krijgen om aan te geven dat er mogelijk meer speelt dan alleen de klacht waarmee ze komen.
Welke signalen vang je op, kun je een voorbeeld geven?
Een concreet voorbeeld zijn de parkeerkosten in het ziekenhuis. Ouders die een halve dag met hun kind komen, betalen soms 15 tot 20 euro. Voor sommige gezinnen is dat evenveel als een paar dagen boodschappen. Dat maakt zorg minder toegankelijk. Hetzelfde geldt voor gezonde voeding, sportclubs of zelfs kleding. Die problemen maken we nu bespreekbaar.
Wat kun je als kinderarts doen in deze situaties?
Kinderartsen kunnen signaleren en vervolgens doorverwijzen, bijvoorbeeld naar maatschappelijk werk of het armoedeloket. Er zijn veel voorzieningen, zoals vergoedingen voor sportclubs, maar mensen moeten die wel weten te vinden. Vooral laaggeletterde ouders hebben hier vaak hulp bij nodig. Het is belangrijk dat wij hen daarbij ondersteunen.
Heeft een gezin met een chronisch ziek kind meer kans op financiële problemen?
Ja. Gezinnen maken extra kosten: voor vervoer, aanpassingen in huis, speciaal dieet of medische hulpmiddelen. Dat legt extra druk op gezinnen die het vaak toch al moeilijk hebben.
Zijn kinderen die in armoede opgroeien vaak ernstiger ziek dan kinderen uit welvarender gezinnen?
Ik heb er geen exacte cijfers van, maar wat ik op de afdeling zie, bevestigt dat vermoeden. Er zijn studies die aantonen dat mensen die in armoede leven vaker ziek zijn en vaker in het ziekenhuis belanden. Dus ja, het verband is er – en ik zie het elke dag in de praktijk.
Draagt een ongezonde leefstijl op jonge leeftijd bij aan het ontstaan van chronische aandoeningen?
Zeker. Kijk naar de obesitasepidemie: kinderen met overgewicht hebben een verhoogd risico op leververvetting, hart- en vaatziekten en andere aandoeningen. Chronische ziektes als astma of de ziekte van Crohn kunnen verergeren bij een ongezonde leefstijl. Wat vaak over het hoofd wordt gezien is door alle aandacht voor "gezonde voeding" in de media dit bij sommige kinderen weer kan leiden tot obsessief gedrag, wat uiteindelijk een eetstoornis kan veroorzaken.
Wordt leefstijl ook besproken in de spreekkamer?
Ja. Ik heb een signaleringsinstrument ontwikkeld: FLY-Kids. Het bestaat uit tien vragen over voeding, bewegen, beeldschermgebruik en slaap. De eerste vraag is: Bent u tevreden over de leefstijl van uw kind? Elke vraag is gekoppeld aan direct toepasbare adviezen voor ouders en zorgverleners. Het instrument wordt momenteel getest in de jeugdgezondheidszorg. Bij positieve resultaten willen we het landelijk invoeren.
Zijn kinderen met obesitas ook ongezonder?
Kinderen met ernstig overgewicht hebben op jonge leeftijd al te maken met fysieke klachten zoals gewrichtsproblemen, scoliose, oogklachten en beperkte mobiliteit. Ze worden vaker gepest, met alle psychische gevolgen van dien. Als we dit probleem niet serieus nemen, verergert het alleen maar. Dit is een urgente kwestie die meer aandacht verdient.